Relacja z Konferencji otwierającej projekt “Ku przyszłości poradnictwa obywatelskiego”

W gronie decydentów, naukowców, ekspertów i praktyków poradnictwa obywatelskiego zainaugurowaliśmy edukacyjno-sieciujący projekt wspierający organizacje poradniczych z całej Polski – “Ku przyszłości poradnictwa obywatelskiego”. Konferencja pod tym samym tytułem otwierająca wydarzenie odbyła się 24 marca 2023 roku w ośrodku w Raszynie-Falentach.

Celem Konferencji inauguracyjnej było uroczyste rozpoczęcie cyklu szkoleniowego dla organizacji poradniczych oraz stworzenie płaszczyzny dialogu wewnątrz- i międzyśrodowiskowego o standardach jakości usług, aktualnych wyzwaniach i przyszłości poradnictwa obywatelskiego. Dyskusję zorganizowaliśmy wokół czterech tematów:

1. Procesu kształtowania się systemu poradnictwa w Polsce,
2. Roli sektora pozarządowego w realizacji zadań publicznych,
3. Standardów poradnictwa jako kluczu do rozwoju i integracji środowiska oraz
4. Współpracy organizacji pozarządowych w warunkach konkurencji.

Kamienie milowe rozwoju poradnictwa obywatelskiego w Polsce

Pierwszy panel Konferencji pt. “Proces kształtowania się systemu poradnictwa w Polsce” był okazją nie tylko do refleksji nad historią poradnictwa obywatelskiego, ale też nad dniem dzisiejszym. Wzięli w nim udział: Monika Kosińska-Pyter, Federacja Konsumentów; Alicja Moroz-Rutkowska, Stowarzyszenie Wspierania Poradnictwa Obywatelskiego; Zofia Romaszewska, Kancelaria Prezydenta RP i  Zbigniew Śpiewak, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich.

Paneliści wskazywali  na kamienie milowe w rozwoju poradnictwa, ale pokazywali też, jak wielki wpływ na kształ poradnictwa mają wydarzenia i zmiany dziejące się na naszych oczach: pandemia, wojna na Ukrainie i napływ do naszego kraju ukraińskich uchodźczyń i uchodźców, rozwój technologii, w tym sztucznej inteligencji. 

Prowadzący byli zgodni, że choć świadomość prawna w naszym społeczeństwie stale ulega poprawie, to poradnictwo obywatelskie jest niezbędne, aby wspierać te obywatelki i obywateli, którym brakuje umiejętności poruszania się wśród przepisów. 

– W poradnictwie znajdujemy się zawsze w opozycji do rządu, jaki by nie był – mówiła Zofia Romaszewska, podkreślając, że poradnictwo obywatelskie zawsze bierze pod opiekę człowieka w sytuacji, kiedy państwo sobie nie radzi.

Organizacje pomocne administracji, czy administracja pomocna organizacjom

Panel pt. “Rola organizacji pozarządowych w realizacji zadań publicznych” zaowocował ciekawą dyskusją o finansowaniu działań społecznych oraz budowaniu partnerskich struktur współpracy administracji rządowej, samorządowej i organizacji. Wzięli w nim udział: Tomasz Gajewski, Ministerstwo Sprawiedliwości; Wojciech Kaczmarczyk, Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego oraz Mirosław Starzyński, Urząd Dzielnicy Ochota m.st. Warszawy.

Nikt z uczestników panelu nie miał wątpliwości, że środki publiczne powinny trafiać do organizacji pozarządowych i to w większym wymiarze niż obecny. Z perspektywy małych, lokalnie działających organizacji pozarządowych, w tym i biur porad obywatelskich, to wsparcie stanowi o ich być albo nie być. 

– Nasza codzienność to codzienna walka o przetrwanie – zwracały uwagę organizacje biorące udział w dyskusji. 

Dyrektor NIW-u Wojciech Kaczmarczyk również zauważał, jak finansowanie jest ważne dla stabilności działań organizacji oraz dla tworzenia dużych organizacji sieciujących, które dobrze reprezentowałyby środowisko i miały większy wpływ na życie publiczne. Podawał przy tym przykłady z Wielkiej Brytanii, Francji, Stanów Zjednoczonych, gdzie to finansowanie aktywności obywatelskiej jest na znacznie wyższym poziomie niż w Polsce.

– Najbardziej fundamentalnym interesem państw demokratycznych – podkreślał Wojciech Kaczmarczyk – jest obecność zorganizowanej działalności obywatelskiej. Państwo, jeśli chce być demokratyczne, musi wspierać działalność obywateli. 

Standardy budują zaufanie do systemu

Trzecia część Konferencji poświęcona była standardom. W panelu pt. “Standardy poradnictwa jako klucz do rozwoju i integracji środowiska” wzięli udział: Filip Czernicki, Fundacja Uniwersyteckich Poradni Prawnych; Mariusz Hassa, Stowarzyszenie OPPEN, Ewa Wiśniowska, Rudzkie Konto Pomocy oraz Grzegorz Wiaderek, Instytut Prawa i Społeczeństwa.

Najważniejszym tematem, który zdominował tę część spotkania, było weryfikowanie jakości świadczenia poradnictwa. Nikt z uczestniczących w panelu i obecnych na sali nie miał wątpliwości, że standardy służą zarówno osobom korzystającym z poradnictwa, jak i organizacjom świadczącymi poradnictwo. 

W tym kontekście Filip Czernicki wspomniał wypracowane blisko 20 lat temu, przy współpracy wielu organizacji pozarządowych standardy poradnictwa. Sprowadzają się one do 10 zasad: 

• poufności
• bezpłatności,
• aktualności i rzetelności,
• profesjonalizmu,
• samodzielności klienta,
• dostępności usług,
• jawności zasad,
• informacji o udzielonej pomocy,
• zgłaszaniu skarg i uwag,
• współpracy pomiędzy organizacjami poradniczymi.

Podczas dyskusji panelowej dużo miejsca poświęcono kwestii systemu weryfikacji jakości poradnictwa. Podkreślano wagę regularnego badania satysfakcji klienta, analizy skarg, nadzoru nad jakością – procesu poradnictwa i jakość porady. Kontrola jakości wg dyskutujących powinna być dwustopniowa: wewnętrzna i zewnętrzna. 

W nadzorze zewnętrznym istotną rolę, jak w przypadku Związku Biur Porad Obywatelskich i Uniwersyteckich Klinik Prawa, pełnią organizacje sieciujące.

– Tutaj jest ogromna rola organizacji sieciujących – mówił Filip Czernicki – Zrzeszanie się, funkcjonowanie w grupie organizacji sobie podobnych pozwala się uczyć się od siebie wzajemnie, ale też być otwartym na weryfikację, ewaluację.

Nie ma innej drogi niż sieciowanie

Konferencję zamknęła dyskusja o współpracy i sieciowaniu organizacji pozarządowych. W panelu pt. “Współpraca organizacji pozarządowych w warunkach konkurencji” uczestniczyli: Beata Juraszek-Kopacz, Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego; Joanna Kucharczyk-Jurgielewicz, Ashoka; Ija Ostrowska, Związek Biur Porad Obywatelskich oraz Piotr Stec, Pomorska Sieć Centrów Organizacji Pozarządowych.

 W czasie rozmowy podkreślano wartości płynące ze współpracy: uczenie się wzajemne od siebie, wypracowywanie wspólnych stanowisk, bycie bardziej zauważalnymi. Zarówno doświadczone sieci, jak i niedawno powstałe podkreślały, że tam gdzie nie poradzi sobie pojedyncza organizacja, tam poradzi sobie grupa.

– Sieciowanie jest trudne i bardzo pracochłonne – mówiła Beata Juraszek-Kopacz. To angażuje czas, czas który można poświęcić na bezpośrednie działanie z ludźmi w terenie, ale zyski ze współpracy są bardzo duże. Ma się większą siłę przebicia, a kiedy trzebo, to i wywiarania praesji.

Mocno wybrzmiały w tej ostatniej części Konferencji słowa Piotra Steca, który odniósł się zarówno do roli federacji, jak i środków przekazywanych na rozwój społeczeństwa obywatelskiego.

– Pytanie, czy warto się sieciować, było zasadne 10-15 lat temu, teraz pytanie powinno brzmieć, czy mamy inną drogę, jak nie sieciować się – mówił prezes Pomorskiej Sieci Centrów Organizacji Pozarządowych. Jeśli chcemy, żeby społeczeństwo obywatelskie miało więcej do powiedzenia, to musimy ten trudny proces przejść […] Jak nie będziemy się sieciować, to nie zobaczymy pieniędzy. Jak nie wrzucimy 5, 6 biegu (w zakresie finansowania – przyp. red.) i nie zastosujemy śmiałych rozwiązań, to społeczeństwo obywatelskie zbudujemy za 1000 lat.